ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 15، شماره 11، بهمن 1401 ، شماره پی در پی 81

بررسی تطبیقی و مقایسۀ سبکی کهن الگوی نقاب و سایه در شعر فروغ فرخزاد، سهراب سپهری، و مهدی اخوان ثالث

صفحه (81 - 97)
زهرا عرب مرادی ، سوزان جهانیان (نویسنده مسئول)، حسام ضیایی
تاریخ دریافت مقاله : آذر 1400
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : اسفند 1400

چکیده

زمینه و هدف: کهن الگوها بیانگر حالات روانی خاص انسان هستند و میتوان با مقایسۀ کاربرد عناصر و مفاهیم کهن الگویی به تفاوت سبک ادبی دوره و سبک شخصی شاعران پی برد. در این مقاله با هدف بررسی تطبیقی و مقایسه ای کهن الگوی نقاب و سایه در شعر معاصر و تأثیر آن بر سبک فکری شاعران، اشعار سه شاعر برجسته شعر نو، فروغ فرخزاد، سهراب سپهری و مهدی اخوان ثالث بررسی شده است.

روش مطالعه: گردآوری اطلاعات مقاله، ازطریق مطالعۀ کتابخانه ای و با ابزار فیشبرداری صورت گرفته و شیوۀ نگارش آن توصیفی- تحلیلی است. جامعۀ آماری شامل مجموعه اشعار فروغ فرخزاد، مهدی اخوان ثالث و سهراب سپهری است.

یافته ها: در این مقاله گرایش کلی شاعران را در انتخاب سبک فکری با کهن الگوی نقاب و سایه بررسی نموده ایم. یافته های تحقیق نشان میدهد نقابهای شاعر رمانتیک، عاشق، ناامید، منتقد اجتماعی، وطن پرست، مصلح اجتماعی و عارف در شعر آنها وجود دارد. هر سه در آغاز شاعری، نقاب رمانتیک دارند اما فرخزاد و اخوان ثالث به شعر اجتماعی روی می‌آورند و با نقابهای منتقد، مصلح، مبارز، و وطن‌پرست، نابسامانی جامعه را روایت میکنند. در شعر آنها جنبه های منفی سایه آشکار میشود و به یأس، اندوه، مرگ اندیشی و پوچی میرسند. فرخزاد با نقاب عاشق تا پایان شاعری با سایه درگیر است اما سپهری از نقاب رمانتیسم به عرفان و اخلاق میرسد و با سبک ویژۀ خود، به عرفان روی می‌آورد و با آگاهی از سایه و تسلط بر امیال منفی، نقاب مصلح و عارف را تا پایان شاعری دارد.

نتیجه گیری: هر سه شاعر نقاب شاعر رمانتیک دارند اما در بررسی تطبیقی و مقایسۀ سبکی، فرخزاد و اخوان ثالث از نقابهای منتقد، معترض، مبارز، و وطن پرست استفاده کرده اند. نقاب عاشق نیز در شعر فرخزاد با این نقابها ادامه یافته است. در این نقابها جنبه های منفی سایه در افکارشان نمود یافته است اما سپهری در آغاز شاعری در نقاب رمانتیک با جنبۀ منفی سایه درگیر است، با انتخاب نقاب مصلح و عارف بر سایه تسلط یافته است.

کلمات کلیدی
کهن الگو , نقاب , سایه , فرخزاد , اخوان ثالث , سپهری

• اخوان ثالث، مهدی (1387) آخر شاهنامه، تهران: زمستان.
• اخوان ثالث، مهدی (1388) زمستان، تهران: زمستان
• اخوان ثالث، مهدی (1390) سه کتاب (در حیاط کوچک پاییز در زندان، زندگی میگوید اما باز باید زیست، دوزخ اما سرد) تهران: زمستان.
• اخوان ثالث، مهدی (1391) ارغنون، تهران: زمستان.
• اخوان ثالث، مهدی (1392) از این اوستا، تهران: زمستان.
• آتشی، منوچهر (1382) سهراب شاعر نقشها، تهران: آمیتیس.
• آشوری، داریوش (1383) «سپهری در سلوک شعر»، باغ تنهایی (یادنامه سهراب سپهری)، به کوشش حمید سیاهپوش، تهران: نگاه: صص 11 ـ 27.
• پالمر، مایکل (1388) فروید، یونگ و دین، ترجمۀ محمد دهگانپور و غلامرضا محمودى، تهران: رشد.
• پاینده، حسین (1391) اندیشۀ یونگ، تهران: فرهنگ جاوید.
• جلالی، بهروز (1372) جاودانه زیستن در اوج ماندن (درباره فروغ فرخزاد)، تهران: مروارید.
• جلالی، بهروز (1376) در غروبی ابدی (آثار منثور فروغ فرخزاد)، تهران: مروارید.
• دستغیب، عبدالعلی (1375) «از سهراب سپهری باید پرسید»، مجموعه مقالات «راز گل سرخ (نقد و گزیدۀ شعرهای سهراب)، به اهتمام سحر معصومی، تهران: به نگار: صص 217 ـ 226،
• زمردی، حمیرا (1387) نمادها و رمزهای گیاهی در شعر فارسی، تهران: زوار.
• سپهری، سهراب (1389) هشت کتاب، اصفهان: گفتمان اندیشۀ معاصر.
• سرکوهی، فرج (1383) «عارفی غریب در دیار عاشقان»، باغ تنهایی (یادنامۀ سهراب سپهری)، به کوشش حمید سیاهپوش، تهران: نگاه، صص 99 ـ 104.
• سیّدحسینی، رضا (1387) مکتبهای ادبی، ج 1، چاپ پانزدهم، تهران: نگاه.
• شفیعی کدکنی، محمدرضا (1383) ادوار شعر فارسی (از مشروطیت تا سقوط سلطنت)، تهران: سخن.
• شمیسا، سیروس (1370) بیان، تهران: فردوس.
• شولتس، دوآن (1385) روانشناسی کمال الگوی شخصیت سالم، ترجمۀ گیتی خوشدل، تهران: پیکان.
• فرخزاد، فروغ (1382) مجموعه اشعار، تهران: نگاه.
• فرخزاد، فروغ (1384) مجموعه سروده ها، تهران: شادان.
• قرایی، یدالله (1370) چهل و چند سال با امید، تهران: بزرگ مهر.
• قوام، ابوالقاسم و واعظ زاده، عباس (1388) تنهایی در برخی صوفیانه های شعر فارسی با رویکرد ویژه به شعر سهراب سپهری»، مطالعات عرفانی دانشگاه کاشان، شمارۀ 9: صص 99 ـ 132.
• محمدی آملی، محمدرضا (1377) آواز چگور (زندگی و شعر اخوان ثالث)، تهران: ثالث.
• مختاری، محمد (1372) انسان در شعر معاصر، تهران: توس.
• هال، کالوین و نوردبى، ورنون (1381) راهنمای زندگینامه و نظریه هاى روانشناسان بزرگ، ترجمۀ احمد به-پژوه و رمضان دولتى، تهران: منادی تربیت.
• یونگ، کارل گوستاو (1377) انسان و سمبولهایش، ترجمۀ محمود سلطانیه، تهران: جامی.